नानको महिमा

स्वाद पनि उस्तै अनि नाम पनि उही ‘नान’। थाहा छैन यो ‘नान’ शब्द नेपालबाट सिन्च्याङमा आयो अथवा सिन्च्याङबाट नेपालमा गयो। कतकति नेपालबाट आएको हो कि भन्ने अनुमान गर्न सकिन्छ। किनभने चिनियाँ भाषामा ‘नान’को अर्थ दक्षिण हुन्छ। दक्षिणबाट आएको खानेकुरा भएर यहाँ ‘नान’ भनिएको त हुनसक्छ किनभने नेपाल सिन्च्याङबाट सोझै दक्षिणमा पर्छ। तर हामीले चाहिँ के आधारमा ‘नान’ भन्यौँ थाहा छैन। त्यसो त इरान, अफगानिस्तान, पाकिस्तान, भारत र अफ्रिकी मुलुकमा पनि ‘नान’ नै भनिदोरहेछ।

चीनमा जुन दिशाबाट खानेकुरा आयो त्यही अनुसार नाम राख्ने चलन चाहिँ छ। जस्तो पश्चिमी क्षेत्रबाट आएको खरबुजालाई ‘सी क्वा’ भनिन्छ। चिनियाँ भाषामा ‘सी’ भनेको पश्चिम दिशा हो र ‘क्वा’ भनेको फल हो। त्यस्तै दक्षिण दिशाबाट आएकाले फर्सीलाई ‘नान क्वा’ भनिन्छ।

सिन्च्याङ प्राचीन रेशमी मार्गको महत्वपूर्ण हब हो। यहाँबाट मध्य एसिया र युरोपमा व्यापारिक सञ्जाल विकास भएको थियो। त्यसैले नान पनि यहीँबाट विभिन्न देशमा फैलिएको हुन सक्छ। किनभने सबैभन्दा पहिले मान्छेसँग जाने भनेको खाने कुरा नै हो। त्यसमा पनि नान त झनै सजिलो। पकाएर पोको बनाएर बोकेपछि हप्तौँ अथवा महिनौँसम्म खान सकिने भएकाले घुमन्ते व्यापारीले नानको स्वाद र नामलाई विश्वव्यापी बनाएका हुन सक्छन्।

हिजोआज सिन्च्याङमा नान गैरभौतिक सांस्कृतिक सम्पदाको रुपमा विकास हुन थालेको छ। सिन्च्याङ प्रान्तको त्यस्तो कुनै बजार छैन जहाँ नान नपाइयोस्। त्यस्तो कुनै रेष्टुरेन्ट छैन जहाँ नान नहोस्। तपाईंले जेसुकै खानेकुरा अडर गरेपनि साथमै आउँछ नान। मुख्य खानेकुरा पनि नान अनि डेजर्डको रुपमा पनि नान। ओहो नान पनि कति प्रकारका। सूर्यमुखी फूलको बिया राखेको नान, कालो तिल राखेको नान, सेतो तिल राखेको नान, बदाम राखेको नान, ओखर राखेको नान, अप्रिकोट राखेको नान, किसमिस राखेको नान, सादा नान, दूधमा बनाएको नान केके हो केके।

नान खानेकुरा मात्र नभएर जीवन र संस्कृति बनेको छ सिन्च्याङमा। नानको मात्र प्रदर्शनी तथा मेलाको आयोजना हुने गर्छ। नान मात्र पाइने छुट्टै बजार पनि छ। अनि नान सङ्ग्रहालय र नान महोत्सव पनि। सन् २०२० को मे महिनामा सिन्च्याङको खशकरमा ‘नान सांस्कृतिक तथा औद्योगिक पार्क’ स्थापना भएको छ। १० हजार वर्ग मिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको यस पार्कमा २ हजार व्यक्तिले काम पाएका छन्। यहाँ नान बनाउने कला प्रदर्शनीसँगै सिकाइन्छ पनि। नानकै बारेमा नाटक र नृत्य पनि प्रदर्शनी हुन्छ। नानको व्यापार पनि कति हो थाहा छ？अनलाइन र सहभागीले प्रत्यक्ष किन्ने गरेको सबै मिलाउँदा दैनिक ५ लाख चिनियाँ युआन अर्थात् झन्डै एक करोड रुपैयाँ दैनिक।

नान सङ्ग्रहालयमा राखिएका नानबाट यसको इतिहासदेखि वर्तमानसम्म जानकारी समेटिएको छ। पहिलेका मान्छेले कसरी र कस्तो नान बनाउँथे भन्ने कुरासँगै हिजोआज नानबाट सिन्च्याङका मान्छेको आर्थिक अवस्था सुद्रिएको कथा प्रष्ट्याउने गर्छन् यस्ता नान सङ्ग्रहालयले।

कतिपय पार्कमा विशाल प्लास्टिकका नानका नमूनाहरु राखिएका हुन्छन्। बजारमा नानकै नमूनामा विभिन्न खेलौना र अन्य सामान किन्न पाइन्छ। साँचो बोक्ने किरिङ, महिलाहरुले झोलामा झुण्डाइने नमूना, केटाकेटीका लुगा, घरभित्रका सजावट सामग्री सबैतिर नान अङ्कित चित्रहरु। उपहार दिन अथवा खान जे भए पनि सिन्च्याङ आउने पर्यटकले किनेर बोक्ने पनि नान। यस्तो लाग्छ सिन्च्याङ भनेकै नान हो र नान भनेकै सिन्च्याङ। काठमाडौँमा आफूलाई मिठो लाग्ने नानको माहोल त सिन्च्याङ आएपछि पो थाहा पाइयो। नानको महिमा अपरम्पार रहेछ प्रभू।